Waarom is de Vlaming zo beleefd?

"Ik had het u toch gevraagd?!" Nee, hier snauwt geen knorrige bedrijfsleider tegen zijn verstrooide leverancier, maar een Vlaamse vader tegen zijn tienerzoon. Want zij spreken meestal in tussentaal: geen Vlaams dialect, maar ook geen Standaardnederlands. Wel een informele omgangstaal – met eigen persoonlijke en bezittelijke voornaamwoorden.

“Heb jij je boeken niet bij? Ik had het je toch gevraagd!” wordt dan: “Hebt gij uw boeken niet bij? Ik had het u toch gevraagd?” (Al is de stapelvorm ‘Hebdegij’ nog gebruikelijker.)

Vader tot zoon: 'Hebt gij uw boeken niet bij?'

Ik zie u graag. Ik hou van je.

Een ouder die ‘u’ en ‘uw’ zegt tegen zijn kind? Als Nederlander weet u niet wat u hoort. Als het u kan geruststellen: ook een Vlaming vindt het raar … als hij het leest. Want tussentaal wordt alleen gesproken, niet geschreven. In teksten schakelt de Vlaming instinctief over op het Standaardtaal-register met het ‘juiste’ u/uw of jij/jouw. Hij fluistert zijn geliefde in het oor: “Ik zie u graag”, maar koopt met Valentijn een kaartje ‘Ik hou van jou.’ Als Nederlander krijgt u er kop noch staart aan. (U begrijpt het niet.)

Je/jij verdwijnt van het toneel

De Vlamingen geven taalkundigen die de uitroeiing van de gij-vorm voorspelden, lik op stuk. Want in 2013 sprak al 78% van de Vlamingen met zijn partner in de gij-vorm, en 59% ook met collega’s.

En Vlaamse jongeren keren zich hoe langer hoe meer af van het Standaardnederlands. Sommige Vlaamse voortrekkers introduceren zelfs de ‘ge’ in de schrijftaal, zoals vlaamswoordenboek.be. Al vindt een Vlaming dat even potsierlijk als een ‘je’ in zijn spreektaal. Maar hoelang nog?

Onthoud: zegge en schrijve 
* Zegt een Vlaming ‘u(w)’ tegen een andere Vlaming? Dan is dat alleen de beleefdheidsvorm als ook de context klopt (‘Mevrouw, ik heb het u toch gezegd?’). Bespeurt u een ‘ge/gij’ in dezelfde zin? Dan is de u/uw geen beleefdheidsvorm, maar een Vlaamse je/jou/jouw.
* Spreekt een Vlaming met een Nederlander? Dan blijft hij vaak wat langer in de u-vorm hangen, omdat die hem vertrouwder in de oren klinkt.
* Schrijft een Vlaming? Dan gebruikt hij u/jij net zoals een Nederlander dat doet.

Respect, geen mededogen

Uw taal, het Standaardnederlands, is voor de doorsnee Vlaming niet meer dan een schrijftaal. Spreekt u hem aan? Dan moet hij plots die ‘vreemde’ taal ook spréken. En, slaafs als hij is, doet hij wat hij kan om u ter wille te zijn. Daardoor verkrampt hij. Overcompenseert hij in een stijl-met-stijve-boord. Want bij elk woord vraagt hij zich af of het wel zo hoort in het Standaardnederlands.

En jullie – goedbedoelde – opmerking “dat hij zo leuk klinkt”, helpt echt niet, hoor. Mijn oproep? Groei wat naar het Vlaams toe, zoals de Vlaming al twee eeuwen het ‘Hollands’ krijgt ingelepeld. (zie kaderstuk). Test bijvoorbeeld al eens hoe u scoort op www.Vlaams.nu …

Jij wordt gij, jou wordt u, maar u blijft u

Misschien beleefd, zeker lui

Van Standaardnederlands naar Vlaamse tussentaal switchen? ‘Jij’ wordt ‘gij’, ‘jou’ wordt ‘u’ en ‘jouw’ wordt ‘uw’. Maar ‘u’ blijft ‘u’. Dat laatste is belangrijk. Want spreekt een Vlaming met een Nederlander? Dan blijft hij langer in die vertrouwde u-vorm hangen: ‘jij’ schrijft hij alleen, hij zegt het nooit. Het klinkt zo akelig onnatuurlijk dat hij zijn naturel verliest.

Bovendien kijkt de stereotiepe Vlaming de kat uit de boom bij die wat al te vlotte Nederlander. En ook daarvoor is de afstandelijke ‘u’ een puik instrument. De Vlaming is dus eigenlijk niet beleefd, hij maakt het zich alleen gemakkelijk. Ook de Belgische context speelt mee: twee Franstaligen blijven elkaar halsstarrig vousvoyeren tot een van beiden voorstelt: “Est-ce que on va se tutoyer?” (Zullen we elkaar met ‘je’ aanspreken?).

Algemeen Vlaams?
‘Tussentaal’ is enkelvoud en daarom misleidend. Er bestaan evenveel soorten van als er Vlamingen zijn: ieder maakt zijn eigen brouwsel van de standaardtaal en zijn dialect.

Vlamingen maken het een Nederlander dus niet gemakkelijk. Al is dat eigenlijk niet hun schuld, hoor. Wel die van de Noordelijke Provinciën die solo gingen: zij beleefden vervolgens hun Gouden Eeuw die ook hun taal harmoniseerde. Intussen brabbelden de Vlamingen in hun eigen dialect, zonder lingua franca.

Tot België zich aandiende. En de Vlaamse intelligentsia de doorsnee-Vlaming de - vreemde, maar tenminste uniforme – ‘Nederlandse’ standaardtaal opdrong om het Frans te counteren. Een kunstgreep die nu gedoemd is om te mislukken. Want ook al schreeuwen sommige Vlaamse schrijvers, journalisten en politici moord en brand: de tussentaal rukt op, ook in het onderwijs en zeker op radio en tv. Of dat ooit resulteert in een Algemeen Vlaams naast een Algemeen Nederlands? Wat denkt gij ervan?

*Dit artikel verscheen ook in Tekstblad.