Standaardtaal met of zonder 'registers'?

Vandaag geen klassieke Schrijf.beter, want vorige dinsdag organiseerde de VRT zoals elk jaar een taaldag. Een streling voor oog en oor. Zoveel getalenteerde sprekers, hoewel de ene toch wel wat sterker dan de andere ... Maar altijd goed voor een taalideeënkorf. Genoeg om een jaartje over te dubben, te debatteren, gloeiend oneens te zijn, en vele pinten bij te drinken. Het thema van de taaldag dit jaar vormt al heel lang een heet taalijzer: 'Hoe moet de VRT zijn rol van normverspreider spelen?' Juist, u leest het goed: de VRT heeft een rol van normverspreider en niet van normbepaler. Dat zegt ook het nieuwe taalcharter dat Ruud Hendrickx aankondigde.

Correct, duidelijk, aantrekkelijk

Heerlijk om te horen: de taal die de VRT nastreeft, is correct, duidelijk en aantrekkelijk. Laat dat nu precies ook de criteria zijn die wij met Schrijf.be hanteren. Correct qua spelling, grammatica en lexicon. Duidelijk door eenvoud, eenvormigheid en transparantie. Aantrekkelijk via beelden, stijl en leesvriendelijkheid. Maar bij de VRT komt er nu iets bij: er moet ook plaats zijn voor registers. Net zoals grote broer, de BBC, wil de VRT ruimte geven aan tongval en lichtjes gekleurd taalgebruik. In Engeland ontdekten ze onlangs dat maar 2 procent van de BBC-kijkers Oxford-Englishsprekers waren. Daarom integreren ze nu langzaam 'accent'-sprekers, ook in de nieuwsuitzendingen.

Eenheidstaal

De reden is duidelijk: net zoals het Engels vormt ons Nederlands geen échte eenheid. Er is een verschil tussen Nederlands-Nederlands en Belgisch-Nederlands. En wij hebben een hele reeks dialecten. Die denken misschien allemaal dat ze ooit wel eens in het aards paradijs de voertaal waren. Maar veel schiet je daarmee niet op, als je naar een eenheidstaal wilt evolueren. Integendeel. Maar als je die verschillen ontkent of als je denkt dat je ze zo maar van tafel kunt vegen, dan verhuis je beter naar Mars. Vlamingen houden van hun dialecten. Zelfs van hun tussentaaltje. Meer en meer mensen kunnen correct, duidelijk en aantrekkelijk Algemeen Nederlands praten en schrijven. Maar in informele situaties praten diezelfde mooipraters toch nog zo graag hun moedertaal: het dialect waarin ze zijn opgegroeid, of iets wat erop lijkt.

Wanneer wel en wanneer niet?

Om een lang verhaal kort te maken: de taaldag verliep in het begin heel erg academisch. Een beetje traag zelfs, hoe intensief Marcel Vanthilt ook probeerde schwung in de gesprekken te krijgen. Maar het licht begon te schijnen, toen Marc Uytterhoeven en Mart Smeets het woord namen. Twee onwaarschijnlijk knappe taalvirtuozen, die met twee à drie snedige uitspraken onmiddellijk de weg toonden. En die weg is heel eenduidig: natuurlijk moeten we streven naar één standaardtaal, maar mét oog voor variaties, respect voor creativiteit, ruimte voor spel, opening voor invloeden. Registers dus, zoals dat nu zo mooi heet. En als we onszelf daarvoor niet de nodige tijd gunnen, dan loopt het helemaal mis. Trouwens: wie was volgens Mart Smeets dé taalvirtuoos bij uitstek? Herman Van Veen! En waarom? "Simpel is het beste!" Of zoals mijn vader altijd zei: "De echte adel ligt in de eenvoud." "Ook als het om taal gaat", voegt zijn zoon daar nu altijd aan toe! :)

Nieuwslezers

Maar mag je die registers dan ook aan bod laten komen, als je bijvoorbeeld Het Journaal, Terzake, Koppen of De Zevende Dag presenteert of modereert? Volgens mij niet! De VRT moet op die platforms absoluut waken over de standaardtaal. Al was het maar voor de objectieve geloofwaardigheid. Een verslag van het proces-Janssen door iemand met een zwaar Tongers accent? Lijkt mij niet echt geloofwaardig! Een voetbalwedstrijdverslag tussen Antwerp en Beerschot in het Antwerps? Da mieënde na toch nie ... En andersom: in soaps? Ja zeg, ik zie Frank in Thuis al standaardtaal praten: hilarisch voor eventjes, maar daarna absoluut ongeloofwaardig. Hoewel Pol Goossen een perfecte standaardtaal in huis heeft! Zolang standaardtaal niet echt tot in de kleinste vezels van onze Vlaamse maatschappij is doorgedrongen, zolang miljoenen Vlamingen geen algemeen Nederlands onder elkaar spreken, zolang moet je als normverspreider rekening houden met regionale en achtergrondverschillen. Een taxichauffeur of een loodgieter in Vlaanderen 2011 spreekt nu eenmaal een andere taal dan een barones.

Geloofwaardig

Het cruciale woord viel al twee keer: geloofwaardigheid. Kun je als nieuwsanker van de VRT 'regionaal' Nederlands praten? Nee, nee en nee! Al was het maar uit respect voor het publiek. Maar dat geldt natuurlijk ook voor al wie door het geld van datzelfde publiek aan zijn dagelijkse boterham komt: zoals leraren, ambtenaren, ministers, ... en copywriters. Holalala: ook copywriters? Ja, ook copywriters. En die norm verspreidt Schrijf.be natuurlijk al lang. Uit respect voor de klant en zijn ... klanten: moeten wij de standaardtaal gebruiken en maar mondjesmaat registers toelaten. Waar het past en vooral: alleen maar als het de geloofwaardigheid van de boodschap ondersteunt.

Toch een leerrijke namiddag daar in dat heerlijk nostalgische Flageygebouw!