Kan tussentaal er wel tussendoor?

Dinsdag was er Taaldag bij de VRT. Vorig jaar een onvergetelijk reflectiemoment. Dit jaar bijna volledig opgeslorpt door de discussie over de 'tussentaal'. Wie dit woord heeft uitgevonden, weet ik niet. Maar dat het ondertussen een heel heet hangijzer is geworden: daar kun je gif op nemen!

De duivel in eigen persoon

De cruciale vraag: "Mag fictie op tv in tussentaal, of moeten al die acteurs uitsluitend Standaardnederlands praten?"  Ik heb er nu al enkele dagen over nagedacht en ben daarnet in mijn pen, pardon op mijn toetsenbord gevlogen, want het zit me nu echt tot hier. De druppel die de emmer deed overlopen? Mia Doornaert in Volt! Zij vindt dat tussentaal niet kan. Dat tussentaal wereldvreemd is. Kunstmatig op de wereld gezet door acteurs. Zij pleit voor Standaardnederlands in al de fictieproducties. Want anders raken wij nooit als volk geëmancipeerd. 

Niet te geloven. De tussentaal dus als duivel in eigen persoon. Frank Bomans in Thuis moet Algemeen Nederlands spreken. Wat een misprijzen voor het personage dat Pol Goossen speelt. Al tien jaar lang komt onze loodgieter, Bartje, alle mogelijke water- en verwarmingsklussen in onze boerderij klaren. Hij is een heel aimabel man. En doet zijn best om geen dialect tegen me te spreken, omdat hij weet dat ik het Zuid-Limburgs, als rasechte Antwerpenaar, wel begrijp maar niet kan spreken. Hij praat dan precies zoals Frank Bomans. Is hij daarom minder? Is de duivel daarom in hem gevaren? Heeft Pol Goossen dan niet groot gelijk dat hij die tussentaal van die loodgieters imiteert. En met Pol Goossen al die uitstekende acteurs, die, waarschijnlijk om den brode omdat het chique standaardtheater hen zelfs het zout op de patatten, pardon aardappelen, niet opbrengt?

Sappig en smakelijk

In fictie 'meuge we toch ies lache', of niet mevrouw Doornaert? Verdorie nog aan toe: we moeten ons toch ook niet overschatten. Spreken alle Franse acteurs op tv of in films het Frans van de Académie française? Spreken alle Engelsen Oxfords of Cambridges? Mijn Chinees is de laatste tijd niet zo goed, maar ik veronderstel dat het ook daar niet overal zo standaard is. En onze acteurs zouden in Vlaanderen de realiteit in 95% van de gezinnen moeten negeren? Kom nu toch. Of zoals Axel Daeseleire vriendelijk aan mevrouw Doornaert zei: "U moet toch eens dringend onder de mensen komen en horen welke taal ze echt onder elkaar spreken."

Ik denk bovendien dat Ruud Hendrickx, zoals zo vaak, honderd procent gelijk heeft als hij stelt dat een volk zijn taal niet leert via de media. Een taal leer je op school en boetseer je je hele leven lang. Door hard erop te werken, door jarenlang te oefenen en door ze in je gezin te integreren en te implementeren. Maar je zit onwillekeurig met je verleden. Je afkomst. Je eigen opvoeding. En daar is toch niets mis mee. Ik ben van Antwerpen, ik woon in Limburg. Mag ik in mijn eigen gezin, met mijn  eigen buren, met mijn eigen vrienden dan geen leuke elementen uit mijn dialect meenemen in mijn dagelijkse omgangstaal? En mag ik met mijn kleinkinderen niet met gij of u praten? Moet ik mij in een standaardtaalkeurslijf steken, terwijl ik thuis en op informele momenten met vrienden en kennissen een iets losser taalgebruik net sappig en smakelijk vind? Weet je wat? Ik wacht niet op het antwoord: ik doe het gewoon toch. En met mij miljoenen Vlamingen. Maar in diep respect voor het Standaardnederlands dat onwillekeurig en ontembaar toch in ons dagelijke taalgebruik sluipt. Precies onder invloed van prachttaalmensen als Phara De Aguirre, Michel Wuyts, Martine Tanghe, Freek Braeckman, die in nieuwsuitzendingen en duidingsprogramma het perfecte Nederlands promoten. Ook al omdat ze hun taal perfect spreken. En dus automatisch aan werving voor het Standaardnederlands doen. Ik ben nog overtuigd dat we op die manier langzaam aan de veredeling van het Nederlands werken. Maar brand daarvoor de huidige tussentaal in fictie toch niet af!

Evolutie

Ik bekijk dit hele spektakel exact zoals Axel Daeseleire het in Volt finaal samenvatte. Wij zijn al een heel eind opgeschoten. Wij zijn als Vlaming al een stuk mondiger geworden. Zelfbewuster. Assertiever. Maar wij praten in informele situaties zeker niet altijd en zeker niet massaal Standaardnederlands. Ik denk met hem dat die tussentaal een overgangsfase is naar nog beter en nog juister. Trouwens: de standaardtaal van nu is over tien jaar weer geëvolueerd. Waarschijnlijk zelfs onder invloed van de huidige tussentaal. De twee taalvormen vloeien over enkele jaren gewoon in elkaar. En uiteindelijk spreken we allemaal een nieuwe soort Standaardnederlands.

Wat is dan het probleem? Laten we de Mia Doornaerts van deze wereld respecteren. Intellectualist zijn is niet verboden. Maar realiteitszin en liefdevol koesteren van alle taalbloemen die bloeien, én stimuleren wat leeft en zijn eigen weg wil gaan: zo maak je progressie.

Kwaliteit

Wat mij ondertussen mateloos irriteert is dat zovelen in deze discussie niet luisteren naar wat Jos Verbist (docent aan het Rits) en Warre Borgmans tijdens de Taaldag zegden: "De hele discussie over tussentaal in tv-fictie heeft in de eerste plaats te maken met kwaliteit." Zeg nu zelf: kan ook maar één zinnig mens aanstoot nemen aan de (tussen)taal die de acteurs in 'Van Vlees en Bloed' gebruikten? Een paar kniesoren niet te na gesproken, maar die minderheid is echt verwaarloosbaar. Wat is daarvan de reden? 'Van Vlees en Bloed' had een magistraal scenario, werd meesterlijk geregisseerd en kreeg voldoende budget. Resultaat: wereldniveau en toch ... de acteurs spraken allemaal tussentaal. Zelfde effect bij de serie die zich in mijn achtertuin afspeelde: Katarakt. Schitterende beelden, sterk plot: dus komt die tussentaal alleen maar de echtheid van het plattelandsleven versterken.

Kan iemand mij met stellige zekerheid zeggen of Jan Decleir in Alzheimer Standaardnederlands of tussentaal sprak? Ik zou het niet meer weten: Decleir was zo fascinerend Oscarrijp en het was zo'n goede film dat ik me dit detail zelfs niet meer herinner. Als ik daarentegen naar 'Los zand' kijk, weet ik het zeker: hier vind ik het wel storend. Maar dan is het alleen maar, omdat ik het geheel echt abominabel vind.

Standaardtaal in de school en in de geschreven taal

Begrijp mij niet verkeerd. In de school moeten wij consequent Standaardnederlands aanleren. En in de klas moet je uiteraard Standaardnederlands met je leerlingen spreken. Lessen Nederlands alleen kunnen trouwens niets. Alle leraren moeten taalleraren zijn. Maar ga dat maar eens vertellen tijdens een opleidingsraad. Het zal je beste moment niet zijn!

Meer haalbaar is het pleidooi voor Standaardtaal in onze geschreven producties. En uiteraard spreek ik dan als eindredacteur van dit huis. Als we nu eens met nog meer aandacht Standaardtaal in teksten promoten. Als we in ministeries, scholen en bedrijven nu eens echt letten op aantrekkelijkheid, duidelijkheid en juistheid (de pijlers van het VRT-taalbeleid trouwens). Als we in ons onderwijs, i.p.v. jonge taalvirtuozen de mond en de pen te snoeren met hatelijke aanmerkingen voor fouten tegen de taalzuiverheid, nu eens ruimte creëerden voor creatieve taalvernieuwing, naast de grondige studie van de taal zoals ze nu is. Van onderuit groeit dan misschien een generatie die onze taal nieuwe spankracht geeft en verrijkt. En laat het dan via de weg van een tussentaal zijn: zo'n taal leeft, borrelt en bruist. Op termijn voor de Standaardtaal een veel rijkere voedingsbodem, dan een onnatuurlijke salontaal van overjaarse intellectualisten die je nu in de strot van de onschuldige Thuisfan zou rammen.