Over de grens met Gaston Dorren

Taaljournalist en schrijver Gaston Dorren is gepassioneerd door taal en taalkunde. Zijn recentste boek heet Vakantie in eigen taal. In oktober verschijnt Lingua, de Nederlandstalige versie van zijn Engelstalige bestseller Lingo over de talen van Europa. Daarnaast schrijft hij geregeld voor Onze Taal en KIJK en geeft hij lezingen in het Nederlands, Engels of Duits.

Ik was nieuwsgierig naar de taalsituaties in andere landen. Gaston Dorren weet er alles over en beantwoordde met plezier al mijn vragen.

Waarom koos Vlaanderen destijds voor Nederlands als officiële taal en niet voor Vlaams?

Gaston Dorren: "Het is eigenlijk altijd een kwestie van dominantie – en van pogingen om aan die dominantie te ontsnappen. In het negentiende-eeuwse België was het Frans natuurlijk de baas. Om voor hun taal een gelijkwaardige plek te bevechten, hadden de Vlamingen twee opties: een eigen standaard scheppen uit al die dialecten of zich aansluiten bij de norm van Nederland. Dat tweede was verreweg het kansrijkst – ook al omdat in de Franse taalcultuur alles draait om la norme, de standaardtaal. Op de Romaanse dialecten van Zuid-België werd net zo goed neergekeken!"

Laten we toch van elkaar blijven houden.

"Inmiddels is die hele situatie natuurlijk compleet veranderd. Het Vlaams is in België gelijkwaardig aan het Frans, en op andere gebieden dan taal haalt Vlaanderen zelfs de bovenhand. Daardoor is het nu niet meer van levensbelang om het Nederlandse Nederlands als standaard te hanteren."

Volgen Canada en de VS de Britse standaardtaal gemakkelijker? Of gaan ook zij langzaamaan hun eigen weg?

"Ik zie het weer als een kwestie van dominantie. Toen Groot-Brittannië nog dominant was in de wereld, werd het Brits-Engels overal als de norm beschouwd, en de Amerikanen probeerden die in de schrijftaal ook te volgen. Naarmate de VS machtiger werden, politiek, economisch en cultureel, begonnen ze de norm op den duur zelfs te bepalen. Niet formeel, wel in de praktijk. Amerikaanse films, tv-series en muziek hebben het Amerikaanse Engels over de wereld verspreid. Ik meen dat het Canadese Engels ook geleidelijk minder Brits en meer Amerikaans wordt. Op veel Caraïbische eilanden is dat zeker zo: dat waren Britse koloniën, maar het werden in zekere zin Amerikaanse staten – de nummers 51 tot 60. Zonder stemrecht, natuurlijk."

Komen de Engelstalige verschillen ook tot uiting in de spelling?

"De Amerikaanse spelling is één keer lichtjes hervormd, door Noah Webster, begin negentiende eeuw. Het zal een poging van de Amerikanen zijn geweest om ook op taalgebied te laten zien dat ze gedekoloniseerd waren. Die verschillen stellen eigenlijk weinig voor – ik denk dat ze kleiner zijn dan de verschillen tussen het Nederlands van voor en na de spellingshervorming van 1995.

Een veel groter verschil zit in de woordenschat van de Engelstalige landen. Ik schrijf op dit moment een boek in het Engels, en er leveren zowel Britten als Amerikanen commentaar op de teksten. Soms klaagt de ene groep dat ze iets niet begrijpen, soms de andere. Overigens vind ik dat ze het dan maar even moeten opzoeken. Wanneer ik Nederlands schrijf, gebruik ik trouwens soms ook 'jullie' woorden en uitdrukkingen: zonder verpinken, nood aan iets hebben, wegsteken, een ander paar mouwen. Gewoon bij wijze van repertoire-uitbreiding. Hoe meer Nederlands, hoe beter."

Hoe meer Nederlands, hoe beter.

In tegenstelling tot Vlaanderen koos Noorwegen wél voor het eigen Noorse dialect dat eeuwenlang door het Deens was verdrongen. Liggen die talen niet meer uit elkaar dan Vlaams en Nederlands?

"Er zijn overeenkomsten tussen België en Noorwegen. Want ook dat maakte zich begin negentiende eeuw los van buurland Denemarken. Alleen sprak de Noorse elite de taal van datzelfde buurland, Deens dus. En Noors en Deens zijn nauw verwant, in tegenstelling tot Nederlands en Frans. Dat neemt niet weg dat ook Noorwegen een lange taalstrijd heeft gekend: tussen het Deens-Noors van de elite, Bokmål genoemd, en een nieuwe, kunstmatige standaard, Nieuwnoors, gebaseerd op de volkse dialecten. Opmerkelijk genoeg won de elitetaal in feite: het Nieuwnoors is inmiddels tamelijk marginaal. Misschien kunnen we daarin een aanwijzing zien dat het strategisch verstandig is geweest van de Vlaamse beweging om geen nieuwe standaard te scheppen, maar de bestaande standaard van Nederland te importeren."

De situatie van Zwitserland lijkt op die van België. Zwitserland koos als schrijftaal het Standaardduits, maar als spreektaal een soort Verkavelingszwitsers. En daarnaast heb je nog de Franstalige en Italiaanse Zwitsers. Gaat het land daar vlotter mee om dan België?

"Er zijn inderdaad overeenkomsten: een meertalig land waarin de Franstaligen zich conformeren aan la norme, maar waar de meerderheid, de Duitstaligen dus, zich in de taal van alledag niets gelegen laat liggen aan de grote buurman. Het merkwaardige is dat in het negentiende-eeuwse Zwitserland het officiële Hoogduits wel degelijk opgang maakte ten koste van de dialecten. Maar tijdens en na de beide wereldoorlogen wilden de Zwitsers benadrukken dat zij geen Duitsers waren, en dialect spreken was daartoe een probaat middel. Sindsdien zijn de dialecten een bron van trots. Wanneer Duitstalige Zwitsers uit verschillende streken met elkaar praten, gaan ze zo’n beetje tussen dialect en Hoogduits in zitten: een Zwitsersduitse tussentaal dus, die je met een knipoog naar Vlaanderen ook Verkavelingszwitsers zou kunnen noemen."

Misschien was het strategisch verstandig van de Vlaamse beweging om de bestaande standaard van Nederland te importeren.

In Moldavië spreken ze Moldavisch, zonder echt verschil met het Roemeens in Roemenië. Klopt dat?

"De situatie is eigenlijk eenvoudig: de Moldaviërs spreken inderdaad gewoon Roemeens, afgezien van enkele minderheden. Ze noemen die taal Moldavisch, maar ze zeggen er wel bij dat die gelijk is aan Roemeens. Dat is dus alsof Vlaanderen zijn taal Vlaams zou noemen, maar er meteen aan toe zou voegen dat dat Nederlands is. Voor zover ik weet, hoor je geen verschil als je de grens tussen Roemenië en Moldavië oversteekt. Toch heet het volkslied van Moldavië 'Onze taal' – waarmee ze dus tevens de taal van hun buurland bedoelen. Verwarrend, nietwaar?"

Zijn er nog voorbeelden van landen die moesten kiezen? Zorgt dat bij hen voor communicatieproblemen?

"Finland is ook een geval apart. Daar bestond ten tijde van de onafhankelijkheid een Zweedstalige elite, en daardoor heeft het Zweeds er van oudsher een sterke positie. Maar intussen is de Zweedse minderheid heel klein geworden, nog maar 5 procent, en vormt ze bovendien geen elite meer. Veel Finstaligen zijn die bijzondere positie van het Zweeds dan ook een beetje beu, maar het blijft een officiële landstaal. Een communicatieprobleem levert het niet direct op, want de Zweedse minderheid spreekt Fins als tweede taal en bijna de helft van de Finstaligen spreekt Zweeds. Al kost het schoolkinderen natuurlijk een hoop tijd."

Vindt u dat er veel taalverwarring is tussen Nederlanders en Vlamingen?

"In de schrijftaal niet, al moet ik af en toe wel eens een woord opzoeken. De verschillen zijn eerder plezant dan ambetant, om het zuidelijk uit te drukken. Wel is het zo dat Vlamingen voor mij als Nederlander moeilijker verstaanbaar worden naarmate ze zich verder van de standaard verwijderen. Ik heb geen enkel bezwaar tegen tussentaal noch tegen dialect – ik spreek zelf Limburgs, ook met mijn Belgische neven en nichten. Maar als een Nederlander en een Vlaming met elkaar praten, is het wel handig als ze een beetje rekening houden met elkaar. Niet alleen in woordkeus trouwens – ik ben in mailtjes aan Vlamingen ook wat beleefder dan anders, en tutoyeer minder snel."

De verschillen zijn eerder plezant dan ambetant, om het zuidelijk uit te drukken.

Wat is volgens u de beste situatie voor Nederland en Vlaanderen: één standaardtaal of twee aparte talen?

"Mijn antwoord is braaf maar oprecht: één pluricentrische taal, net zoals het Engels, het Spaans en het Portugees dat zijn. Vlaanderen laat zich, terecht, niet meer leiden door de noordelijke norm, maar het lijkt me onzinnig om actief ons best te doen de taal in tweeën te hakken. De Serviërs en Kroaten hebben dat gedaan, maar kom, wij zijn toch sinds 1839 vreedzame buren? Waarom zouden we in ’s hemelsnaam in plaats van één middelgrote taal liever twee kleinere talen willen hebben? Met minder boeken, minder kranten, minder websites en meer provinciaalse bekrompenheid? Laten we toch van elkaar blijven houden."